Problem prawdy w notatkach Wittgensteina z lat 1930–1933

Maciej Soin

Jeden z najbardziej charakterystycznych dla Wittgensteina sposobów sformułowania – i rozstrzygnięcia – problematyki prawdy polegał na wykorzystaniu ogólnego pojęcia harmonii. Prawdziwość myśli czy zdania okazuje się bowiem tylko jednym z przypadków, w których możemy mówić o dopasowaniu myśli do świata. Bezpośredni związek tematu harmonii myśli i świata z problematyką prawdy jest zaś o tyle jasny, że Wittgenstein – jak zobaczymy – używał niekiedy pojęcia harmonii (Harmonie) zamiennie z pojęciem zgodności (Übereinstimmung) między myślą i światem, a także pojęciem obrazowości myśli (Bildhaftigkeit der Gedanken).

Wątek harmonii między myślą i światem pojawia się w kilku opublikowanych drukiem pismach Wittgensteina, chociaż w Dociekaniach w dość pokrętny sposób: „Zgodność, harmonia myśli i rzeczywistości polega na tym, że jeżeli powiem mylnie, iż coś jest czerwone, to w każdym razie nie jest to czerwone. Oraz na tym, że gdy chcę objaśnić komuś wyraz »czerwone« w zdaniu: »To nie jest czerwone«, to wskażę coś czerwonego” (DF 429).

Więcej na ten temat znajdziemy w Philosophische Grammatik. W szczególności w uwadze 112 (a także w Zettel 55) znajdziemy ważną wypowiedź wskazującą na gramatyczny charakter owej harmonii: „Jak wszystko, co metafizyczne, harmonię między myślą a rzeczywistością odnajduje się w gramatyce języka”.

Jest to wypowiedź, którą można uznać za główną myśl Wittgensteina w kwestii prawdy. Można ją sformułować również w ten sposób: harmonia miedzy myślą i światem – w tym możliwość prawdziwości – jest dokonaniem gramatyki. Myśl ta zawiera manifest zwrotu, jaki miał miejsce w Wittgensteinowskim ujęciu problemu prawdy po powrocie do filozofii.

Naszym zadaniem będzie bliższe przyjrzenie się jej treści, motywom, a także ewolucji, będącej kluczem do stanowiska późnego Wittgensteina w kwestii prawdy. Skupimy się na wczesnych latach trzydziestych, w których autor Dociekań wypracował nowe stanowisko, mozolnie przezwyciężając właściwe dla Traktatu myślenie o prawdzie i sensie w kategoriach strukturalnego obrazowania.

Słowa kluczowe: Wittgenstein · prawda · harmonia · gramatyka

Maciej Soin — prof. nadzw., Instytut Filozofi i i Socjologii PAN (Warszawa), Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania (Rzeszów). Główne publikacje: Filozofia Stanisława Ignacego Witkiewicza (1995), Gramatyka i metafizyka. Problem Wittgensteina (2001), W kwestii prawdy. Wittgenstein i filozofiia analityczna (2008). Obecne zajmuje się zastosowaniami filozofii lingwistycznej w etyce i socjologii.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.