Wokół romantycznej idei podmiotowości. O parantelach między niemieckim idealizmem a koncepcjami wczesnych romantyków – Novalisa i Friedricha Schlegla

Anna Citkowska-Kimla

W latach osiemdziesiątych XVIII wieku w zasadzie niezmącenie panowała w Europie filozofia oświeceniowa. W Niemczech sytuacja była nieco bardziej złożona. Następowało stopniowe odejście od racjonalizmu Wolffa, przez ruch „burzy i naporu„, nurt klasyki weimarskiej, niemiecki idealizm aż po rodzącą się filozofię romantyczną (Frühromantik). W tym wypadku dzieje niemieckiej myśli potwierdzają stanowisko Johanna Huizingi o braku nagłych „katastrof” epok cy­wilizacyjnych. Jego teza o ewolucyjnej naturze procesu historycznego oraz długo­trwałości wątków kulturowych zyskuje dodatkowe wsparcie przez przykład przej­ścia od niemieckiego oświecenia do romantyzmu.

Na płaszczyźnie filozoficznej można wskazać pewne antycypujące roman­tyzm wątki, choćby dążenie w niemieckim „wieku światła„ do pełniejszej samo-wiedzy człowieka, która ściśle wiąże się z problematyką podmiotowości. Natu­ralnie działanie to nosi znamiona oświeceniowego indywidualizmu, lecz już w nadchodzącej epoce znajdzie odzwierciedlenie we wzmożonym koncentrowa­niu się filozofów na kwestiach antropologicznych. Rzecz jasna w oświeceniu pro­ces antropologizacji odbywał się poprzez racjonalizację, w romantyzmie zaś po­przez psychologizację czy analizę sfery emocjonalnej. Jak zauważa Marek J. Siemek: „Porządek »rozumu« — pierwotnie tożsamy po prostu z czystym myśleniem — stopniowo konkretyzuje się, wzbogacając o porządki »serca« i »zmysłu«, przez co dochodzi do »antropologicznej rehabilitacji tych wymiarów człowieczeństwa, które racjonalizm zwykle lekceważył: zmysłowości i życia uczuciowego”. W tym punkcie z całą mocą uwidacznia się znaczenie myśli Friedricha von Hardenberga (Novalisa) oraz jego przyjaciela Friedricha Schlegla — czołowych re­prezentantów wczesnego romantyzmu niemieckiego.

Wielowątkowość niniejszych rozważań wynika z wieloaspektowego charakte­ru pojęcia podmiotowości, które odsyła między innymi do zagadnień epistemologicznych, do kwestii działania i tworzenia, do relacji ze sferą transcendentną, do natury, historii, kultury. Romantyczna idea podmiotowości ma związek z taki­mi zagadnieniami jak: poezja transcendentalna, symfilozofia czy fragment roman­tyczny, którym warto poświęcić uwagę.

Słowa kluczowe: Novalis · Friedrich Schlegel · podmiotowość · romantyzm · idealizm

Anna Citkowska-Kimla– doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, adiunkt w Katedrze Współczesnych Doktryn Uniwersytetu Jagiellońskiego.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.