Hiszpania a Europa jako problem

Eugeniusz Górski

W krajach położonych na krańcach geograficznych Europy, a przeto sąsiadu­jących lub mających szczególnie bliskie związki historyczne, kulturowe i poli­tyczne z innymi kontynentami lub cywilizacjami, dość często podnoszony był problem stopnia powiązania i charakteru więzi danego kraju z Europą. W pra­wie wszystkich krajach Europy, a zwłaszcza w tych usytuowanych na jej wschodniej (północno-wschodniej, środkowo-wschodniej, a zwłaszcza połu­dniowo-wschodniej) części, pojawiały się liczne głosy kwestionujące europej­ski charakter ich historii i kultury. Podobne głosy, choć rzadziej, pojawiały się w odniesieniu do innych rejonów Europy (Półwysep Iberyjski, liczne wyspy śródziemnomorskie, Irlandia, kraj Basków, Albania, Węgry). Kwestionowano w pełni europejski charakter historii narodów słowiańskich, zwłaszcza wschod­nio- i południowosłowiańskich, krajów nordyckich (ugrofińskich i bałtyckich), narodów mających domieszkę krwi muzułmańskiej, narodów wywodzących się z dawnych, barbarzyńskich plemion Wandali ze wschodu i północy. Na ogół eu­ropejskość ograniczano do narodów romańskich i germańskich, chociaż nieeu­ropejskie (turańskie) oblicze dostrzegano — zwłaszcza w Polsce — również w hi­storii Niemiec. Właściwie jedynie we Francji nie pozostawiano żadnych wątpli­wości co do w pełni europejskiego charakteru tego kraju, który przez wiele lat kształtował i narzucał innym zmitologizowaną normę europejskości. Dla wielu Francuzów Europa kończyła się czy przechodziła w Azję gdzieś między Polską a Rosją i na Bałkanach, a Afryka — od czasów Aleksandra Dumasa — rozpoczynała się już za Pirenejami. Pireneje oddzielały Hiszpanię od Francji i Europy nie tylko fizycznie.

Europejscy historycy często przedstawiali Hiszpanię jako kraj zupełnie wyjąt­kowy, nieporównywalny do innych. Również podróżnicy przedstawiali Hiszpa­nię jako kraj specyficzny, malowniczy, pełen egzotyki. Podróżnik z Polski pre­zentował Hiszpanię jako kraj, w którym spotyka się Europa z Azją, Wschód z Za­chodem, ma miejsce płodna synteza kulturowa i dodawał, że „sześć wielkich narodów żyło i działało na tej ziemi„. Jej mieszkańców charakteryzować miał brak zdroworozsądkowej kalkulacji życiowej i zwykłego rozsądku, a z drugiej strony niespotykana gdzie indziej nastrojowość religijna, nadmiar emocji i gorą­cych namiętności, niespotykanych w chłodnych krajach północy. Powierzchowni obserwatorzy spreparowali kiedyś stereotyp Hiszpanów jako ludzi odstających fi­zycznie i duchowo od reszty Europejczyków, postrzegali ich jako arabsko-cygańską grupę rasową niewielkiego wzrostu i ciemnej karnacji, jako ludzi wybucho­wych, pełnych dumy i pogardy dla życia. Konstatowano nie tylko psychofizycz­ną odmienność Hiszpanów, ale i ciągłe ich pozostawanie w tyle w stosunku do europejskiej nowoczesności w dziedzinie gospodarki i polityki. Sami Hiszpa­nie, nawet najwybitniejsi myśliciele XX wieku (chociażby Unamuno i Ortega y Gasset), odczuwali Hiszpanię jako ból straszliwy, głęboki i przewlekły. […]

*

Druga część niniejszego artykułu pt: Hiszpania a Europa jako problem (Od pokolenia 98 do schyłku frankizmu) została opublikowana w54 tomie „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 2009.

Słowa kluczowe: Hiszpania · Europa

Eugeniusz Górski (1947–2013) — prof. dr hab., profesor w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej IFiS PAN. Historyk idei i hispanista. Autor licznych prac naukowych w zakresie filozofii społecznej, filozofii polityki i porównawczej historii idei, ze szczególnym uwzględnieniem Hiszpanii, Ameryki Łacińskiej i Europy Środkowo-Wschodniej.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.