Neokantowski „powrót do Kanta” – próba charakterystyki zjawiska

Wojciech Hanuszkiewicz

W roku 1929, tocząc debatę z Martinem Heideggerem na temat roli i znaczenia dziedzictwa Kantowskiego dla filozofii XX wie ku, Ernst Cassirer stwierdził: „Myślę, że trudno [znaleźć] pojęcie, które byłoby tak mało określone jak pojęcie neokantyzmu”. Konkluzja Cassirera jest wręcz symptomatyczna. Bardzo trudno bowiem wyodrębnić neokantyzm – i, co się z tym wiąże, wskazać konkretnych reprezentantów ruchu – spośród pozostałych kierunków filozoficznych rozwijających się w Niemczech na przełomie XIX i XX wieku. Specyfika ówczesnego życia filozoficznego spowodowała, iż pojęcie neokantyzmu przyjęło się powszechnie jako określenie pewnego sposobu uprawiania filozofii, której hasłem przewodnim był „powrót do Kanta” (Zurück zu Kant), jednak, jak zauważali sami neokantyści, powrót do Kanta był zjawiskiem bardzo powszechnym. Filozofia Kantowska stanowiła punkt wyjścia, by po dać choć jeden przykład, również dla jednego z największych adwersarzy neokantyzmu, twórcy hermeneutycznej filozofii życia – Wilhelma Diltheya, który w roku 1867, w wykładzie Dichterische und philosophische Bewegung in Deutschland (Poetycki i filozoficzny ruch w Niemczech) stwierdza: „Wydaje mi się, że fundamentalny problem filozofii został raz na zawsze ustalony przez Kanta”. Tę niejednoznaczną sytuację potęguje również fakt, iż w użyciu były także inne terminy typu: kantyzm, krytycyzm, neokrytycyzm. Terminy te różnią się wszakże między sobą w niektórych niuansach, co niejednokrotnie pozwalało poszczególnym, posługującym się nimi autorom akcentować rożne aspekty opisywanego zjawiska. W ten sposób powstało jednak pewne terminologiczne zamieszanie, które należałoby, o ile to możliwe, uporządkować. Zaproponowana w niniejszym artykule analiza wybranych i powstałych w tam tym okresie wypowiedzi o charakterze metafilozoficznym pozwoli naświetlić „samoświadomość epoki”. Zarazem w tej samej perspektywie pomoże ująć specyfikę samego zjawiska „powrotu do Kanta”. […]

Słowa kluczowe: neokantyzm · transcendentalizm · Kant · Cohen

Wojciech Hanuszkiewicz – dr, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Główne zainteresowania badawcze: koncepcje metafizyki w XIX i XX wieku, fenomenologia, neokantyzm. Autor monografii Filozofia Hermanna Cohena w perspektywie sporu o jedność metody transcendentalnej, Warszawa 2011.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.