Aleksander Radiszczew – dialektyka oświecenia i początki myśli rosyjskiej

Sławomir Mazurek

W opracowaniach na temat rosyjskiej myśli osobie Aleksandra Radiszczewa, jego ideom i dziełu od dawna przysługuje szczególny status. Określenie „szczególny” jest zresztą eufemizmem, należałoby raczej powiedzieć: status zagadkowy, dziwny, dwuznaczny. Z jednej strony bowiem nikt nie podaje w wątpliwość wielkości Radiszczewa, intelektualne i artystyczne walory jego dorobku nie są kwestionowane, a on sam już dawno został wyniesiony do godności klasyka, bez którego nie sposób wyobrazić sobie dziejów rosyjskiej kultury. Z drugiej strony wokół Radiszczewa panuje jednak podejrzana „hermeneutyczna cisza”: powszechnemu przekonaniu, iż był on postacią wybitną, towarzyszy dziwna jednomyślność w interpretowaniu jego poglądów i dzieł, w tym dzieła najważniejszego – słynnej Podróży z Petersburga do Moskwy, za której opublikowanie rosyjski pisarz został początkowo skazany na śmierć, a ostatecznie, po złagodzeniu wyroku przez Katarzynę II, na dziesięć lat zesłania do syberyjskiej wioski. Jak wiadomo, poglądy wybitnych pisarzy i myślicieli stają się na ogół przedmiotem zażartych hermeneutycznych sporów, podczas których ujawniają się nie tylko rozbieżne, ale wręcz sprzeczne ich interpretacje. Jeśli w wypadku Radiszczewa dzieje się inaczej, to albo nie ma u niego tego bogactwa idei, które zwykło mu się przypisywać, i jest on autorem przecenianym, albo też pozostaje ono z jakichś powodów niedostępne i od ponad dwóch stuleci jest on autorem niezrozumianym. Cały ten szkic jest w istocie próbą wykazania, że prawdziwa jest druga odpowiedź i że panująca wokół Radiszczewa „interpretacyjna cisza” jest skutkiem upowszechnienia się stereotypu, od dawna powielanego w opracowaniach i skutecznie utrudniającego dostęp do „prawdziwego” Radiszczewa, znacznie ciekawszego niż ów spreparowany czy wręcz mimowolnie ocenzurowany przez kolejne generacje badaczy. […]

text-align: center;„>*

Słowa kluczowe: Radiszczew · Rosja · oświecenie

Sławomir Mazurek — dr hab., profesor nadzwyczajny w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, specjalista w zakresie filozofii rosyjskiej, autor książek poświęconych tzw. rosyjskiemu renesansowi religijnemu, m.in.: Wątki katastroficzne w myśli rosyjskiej i polskiej; Utopia i łaska. Idea rewolucji moralnej w rosyjskiej filozofi i religijnej.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.