Polskie konteksty filozoficznej miniaturki Diderota

Marian Skrzypek

Opublikowanie Żalów nad moim starym szlafrokiem w niniejszym tomie było okazją do wydobycia na światło dzienne nieznanych polskich kontekstów, w jakich powstawała ta jego błyskotliwa miniaturka filozoficzna i jak wpłynęły one na treść utworu. Wypada więc żywić nadzieję, że wszystko to razem wzięte przyczyni się do postępów badań nad obecnością Diderota w oświeceniowej kulturze polskiej.

Utwór ten ma również znaczenie ponadczasowe, co przejawia się w filozoficznej jego warstwie. Główne problemy w nim zawarte, to: podjęcie dialektyki pana i sługi rozciągnięte na fetyszyzm przedmiotów użytkowych; krytyka zniewalającej funkcji zbytku (bogactwo nie tylko wyzwala, ale również krępuje); rozwinięcie estetycznych poglądów Diderota zawartych w jego Salonach: piękno polega na harmonii szczegółów z całością (nowy elegancki szlafrok wymagał przystosowania doń całego ubogiego i skromnego otoczenia): postulat realizmu funkcjonalnego w sztuce (człowieka należy tak przedstawiać, by można było rozpoznać w jego wizerunku rysy i odkształcenia spowodowane jego zawodem); refleksja nad zagadkowymi prawami mody, której ważnym czynnikiem sprawczym jest zbytek. Warto przy tym zwrócić uwagę na błyskotliwą, skrząca się ironią i autoironią formę literacką tekstu, który się przyjemnie czyta, a potem wraca się do niego myślami.

Dlaczego go nie zachowałem? Był stworzony dla mnie a ja dla niego. Przylegał do wszystkich fałd mojego ciała, ale go nie krępował; byłem barwny i piękny. Ten nowy, który jest sztywny, nakrochmalony, robi ze mnie pajaca. Tamten był na tyle uprzejmy, że służył mi w każdej potrzebie; ubóstwo jest niemal zawsze usłużne. Jeśli jakaś książka była pokryta kurzem, to jego poła nawet nastręczała się, aby go zetrzeć. Jeśli zgęszczony atrament nie chciał spływać z mojego pióra, on ofi arowywał się ze swoimi połami. Można było na nim dostrzec ślady długich czarnych kresek świadczących o jego częstych przysługach, jakie mi oddawał. Te długie rysy wskazywały na literata, pisarza, człowieka pracującego. Teraz wyglądam na bogatego leniucha; nikt już nie zgadnie kim jestem. […]

Słowa kluczowe: Diderot · Czartoryski · szlafrok · oświecenie

Marian Skrzypek – emerytowany Profesor IFiS PAN. Romanista i historyk filozofii oraz religii. Specjalizuje się w badaniach myśli oświeceniowej, głównie francuskiej i polskiej. Autor monografii na temat Diderota, Holbacha, Maréchala oraz tłumacz ich dzieł. Napisał także: Oświecenie francuskie a początki religioznawstwa (1989); w ramach serii „700 lat myśli polskiej” opublikował tom poświęcony filozofii polskiej w latach 1700-1763. Laureat francuskich Palm Akademickich.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.