Suárez’ Disputationes metaphysicae (1597) und die mittelalterlichen Transzendentalienlehren

Rolf Darge

Disputationes metaphysicae Suareza (1597) a średniowieczna nauka o transcendentaliach

Panuje opinia, że suarezjańska nauka o transcendentaliach z pierwszej części Disputationes metaphysicae w ogólnym zarysie wzoruje się na szkotystycznej scientia transcendens. Pogląd ten wymaga jednak kilku uściśleń. Suarez akceptuje bowiem istotowe i jednoznaczne pojęcie bytu typowe dla szkotyzmu, lecz jednocześnie odrzuca sposób myślenia Szkota, gdy idzie o teorię transcendentaliów i dokonując systematycznej analizy jego stanowiska, rozwjia nowe podejście do tej kwestii, którego jądrem wydaje się program immanentnej pojęciowej eksplikacji istoty bytu jako takiego. Ów program zakłada przezwyciężenie kognitywnych modelów, leżących u podstaw szkotystycznej scientia transcendens, tj. z jednej strony, modelu „kompozytywnego”, kierującego analizą transcendentalną, z drugiej – modelu „rzeczywistej własności” (proprium, per se accidens), za pomocą którego Szkot interpretuje atrybuty bytu jako bytu. Zdaniem Suareza atrybuty te (passiones entis) stanowią bezpośrednią eksplikację istoty, czy też doskonałości bytu jako bytu. Wychodząc od tej przesłanki – wymierzonej przeciwko Szkotowi –, Suarez próbuje pomyśleć transcendentalność bytu w sposób radykalny, także w odniesieniu do atrybutów bytu jako takiego i — choć wówczas atrybuty te należy uznać za odrębne od bytu jako bytu jedynie konceptualnie, a nie rzeczywiście — zachować status metafizyki jako scientia realis, ponieważ za sprawą atrybutów bytu w ogóle – rozróżnialnych jedynie konceptualnie — metafizyka byłaby zdolna wiarygodnie wyjaśnić rzeczywistą istotę bytu. Cel oraz metodę transcendentalnej analizy bytu bardzo podobnie rozumieli św. Tomasz i inni średniowieczni myśliciele należący do tradycji preszkotystycznej. Suarez sięga do niej świadomie. Wydaje się zatem, że jego analiza stanowiska Szkota ma na celu opracowanie alternatywnej i konkurencyjnej teorii, będącej kontynuacją i przekształceniem preszkotystycznego kierunku myśli transcendentalnej, na podstawie jednoznacznego i istotowego pojęcia bytu. Suarezjańska teoria transcendentaliów wpisuje się zatem w historię wpływów zarówno szkotystycznej jak i preszkotystycznej – zwłaszcza tomistycznej – doktryny transcendentaliów.

Słowa kluczowe: Suárez · transcendentalia · Szkot · Dysputy metafizyczne