Obrona Sokratesa przed krytyką Ajdukiewicza

Adam Olech

W niniejszym artykule stawiam sobie dwa cele: cel główny i cel poboczny. Celem głównym jest przypomnienie mało znanego wnioskowania mającego uzasadnić słynną tezę Sokratesa zwaną „intelektualizmem etycznym”, która głosi, że na to, aby być moralnie dobrym, wystarczy wiedzieć, co jest dobre Wnioskowane to jest przytoczone w Zarysie logiki Kazimierza Ajdukiewicza. Jednak tam zamieszczone służy ono autorowi jako dydaktyczny przykład rozumowania obarczonego błędem ekwiwokacji. Gdyby to wnioskowanie faktycznie ów błąd zawierało, wówczas nie byłoby formalnie poprawne, to znaczy nie spełniałoby warunku koniecznego, by być konkluzywnym wnioskowaniem subiektywnie pewnym.

Interesujące nas wnioskowanie formalizuję i czynię to na dwa sposoby, czyli w dwóch językach: w języku rachunku zdań i w języku rachunku predykatów, po czym wykazuję niezawodność otrzymanych w wyniku formalizacji schematów inferencyjnych dowodząc, że formuły zdaniowe, w które przechodzą owe schematy, są tautologiami logicznymi.

Zarzut Ajdukiewicza bierze się z dostrzegania przez niego w analizowanym wnioskowaniu Sokratesa dwóch znaczeń wyrażenia „dobry”: „dobry utylitarnie, czyli pożyteczny dla działającego” i „dobry moralnie”. Gdyby faktycznie tak rzecz się miała, wówczas zarzut błędu ekwiwokacji, a tym samym zarzut błędu formalnego, byłby zasadny. Tymczasem – zgodnie z cytowanymi w artykule opiniami historyków filozofii – zakresy pojęć: „moralnie dobry” i „pożyteczny dla działającego”, są w wypadku poglądów Sokratesa równoważne, albowiem mówiąc o pożytku, miał Sokrates zawsze na myśli pożytek dla duszy.

Celem pobocznym niniejszego artykułu jest zakwestionowanie trafności określania słynnej tezy Sokratesa mianem „intelektualizmu etycznego”. Sadzę bowiem, że adekwatniej byłoby nazywanie jej mianem „racjonalizmu etycznego”, albowiem to nie intelekt, ale rozum w swojej funkcji fronetycznej, a nie noetycznej, sprawia, że potrafimy wybierać to, co dobre i przy tych wyborach trwać, do końca wypełniając swój, względem tych wyborów, obowiązek. W języku polskim takie trwanie określa się mianem „męstwa”, w łacinie – słowem virtus,  a w grece – słowem arete.

Słowa kluczowe: Sokrates · Ajdukiewicz · cnota · intelektualizm etyczny · uzasadnienie · nóesis · phrόnesis

Adam Olech — absolwent oraz doktor Wydziału Filozoficzno-Historycznego UJ, adiunkt w Instytucie Filozofii, Socjologii i Psychologii Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zajmuje się filozofią analityczną oraz semiotyką logiczną. Publikuje w „Przeglądzie Filozoficznym”, „Studiach Semiotycznych”, „Filozofii Nauki”, „Ruchu Filozofi cznym”, „Principiach”. Przewodniczący Częstochowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Filozofi i Systematycznej.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.