Wczesna recepcja Oświecenia szkockiego w Polsce

Stefan Zabieglik

Filozofia szkockiego oświecenia stała się popularna w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku ze względu na jej kompromisowy charakter znamienny dla mentalności naszych filozofów tego okresu. Centralna dla niej kategoria „zdrowego rozsądku” (common  sense) nie była tożsama z francuskim zdrowym rozsądkiem (bon sens) przeciwstawianym zarówno fideizmowi teologów jak i metafizycznym subtelnościom filozoficznych systemów XVII wieku. W okresie przełomu między polskim oświeceniem a romantyzmem, kategoria zdrowego, ludowego rozsądku opartego na potocznym doświadczeniu i intuicji zyskała sobie niezwykła popularność, gdyż godziła dwie intelektualne formacje  –  tę, która zanikała i tę, która się rodziła.

Inicjatorem krzewienia szkockiej filozofii w Polsce byli Czartoryscy (zwłaszcza Adam Jerzy syn Adama Kazimierza) oraz związani z nimi myśliciele: Karol Sienkiewicz, który propagował preromantyczny osjanizm; Krystyn Lach-Szyrma, który propagował myśl D. Stewarta; Michał Wiszniewski, który był uczniem Th. Reida uważanego za założyciela szkockiej filozofii zdrowego rozsądku; Jan Śniadecki, który opowiadając się za „szkołą angielską” krytykował zarówno Kanta jak i francuskich materialistów.

Słowa kluczowe: szkockie oświecenie · Czartoryski · Śniadecki · zdrowy rozsądek

Stefan Zabieglik – dr hab., przez większość życia zawodowego pracownik Katedry Nauk Filozoficznych Politechniki Gdańskiej. Wybitny specjalista w zakresie filozofii, kultury i historii Szkocji. Opublikował m.in.: Krzywe zwierciadło filozofii, czyli dzieje pojęcia zdrowego rozsądku (1987), Historia Szkocji (2000), Historia filozofii na tle cywilizacji europejskiej (do końca XVIII wieku) (2003), Adam Smith (2003), Leksykon Szkocji – historia, polityka, nauka, kultura (2008). Zmarł 4 maja 2010 r.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.