Kultura a odpowiedzialność człowieka. Na marginesie eseju Ernsta Cassirera Naturalistyczne i humanistyczne uzasadnienie filozofii kultury

Karol Chrobak

Artykuł ten ma być wprowadzeniem do eseju Ernsta Cassirera Naturalistyczne i humanistyczne uzasadnienie filozofii kultury. Na wstępie zostaje zarysowane biograficzne tło jego powstania. Dojście Hitlera do władzy zmusiło Cassirera do wyemigrowania do Szwecji. Ta trudna sytuacja skłoniła go do zasadniczego przemyślenia etycznego wymiaru jego filozofii form symbolicznych. W prezentowanym tekście Cassirer rozróżnia dwa nurty nowożytnej refleksji nad człowiekiem i kulturą: naturalistyczny i humanistyczny. Pierwszy uznaje kulturę za efekt czysto naturalnych procesów, które przebiegają niezależnie od ludzkiej decyzji. Takie podejście redukuje człowieka do „marionetki”, która jest ślepo posłuszna zewnętrznym pobudzeniom. W przekonaniu Cassirera tego rodzaju myślenie charakteryzuje zarówno idealizm Hegla, pozytywizm Taine’a jak i fatalizm Spenglera. Te różne postacie naturalizmu zestawia z humanistycznym podejściem do filozofii kultury. W jego świetle człowiek okazuje się być istotą aktywną i twórczą, która wytwarza wokół siebie swój własny świat kultury. Za Cassirerem wyjaśniam ten „nowy humanizm” odnosząc się do filozofii Herdera oraz Humboldta. Z ich przemyśleń Cassirer wyciąga wniosek, że kultura jest polem, na którym manifestuje się niewyczerpywalna moc człowieka do nadawania formy. Moc ta, choć zawsze przypisana jednostce, realizuje się w społecznym kontekście określonej społeczności.

Słowa kluczowe: Cassirer · człowiek · kultura · naturalizm · humanizm

Karol Chrobak – dr, adiunkt w Zakładzie Filozofii na Wydziale Nauk Humanistycznych SGGW. Zainteresowania naukowe autora skupiają się wokół antropologii filozoficznej, filozofii kultury oraz filozofii społecznej. Przygotowywana przez niego praca habilitacyjna dotyczy antropologicznych podstaw filozofii kultury. Poza tym zajmuje się polską filozofią okresu międzywojennego. Autor monografii poświęconej filozofii Leona Chwistka (Niejedna rzeczywistość, Kraków 2004).   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.