Filon z Aleksandrii i problem genezy onto-teologii

Seweryn Blandzi

Poszukując bliższych i dalszych źródeł z taką ostrością wysuniętego przez M. Heideggera problemu metafizyki jako onto-teo-logii (1957), natrafiamy na rozstrzygające analizy Arystotelesowskiej Metafizyki dokonane przez P. Natorpa (1888) oraz P. Aubenque’a (1983), w odległej przeszłości zaś, zainspirowane zapewne księgą Kappa tego dzieła teologiczne ujęcie bytu u Filona z Aleksandrii (ok. 20 p. n. e – 40 n. e.). Natorp jako pierwszy w nauce nowożytnej ukazał sprzeczność w pojęciu ‘pierwszej filozofii’ Arystotelesa, tak, jak się filozofię tę rozumiało, dwukomponentowo, tj. zarazem jako nauki o wszelkim bycie, a zarazem o bycie najwyższym. Sprzeczność ta wynikała jednak z jednej strony z niedostrzegania nieautentyczności pewnych partii Metafizyki (zwłaszcza księgi K), z drugiej zaś z błędnej interpretacji jej zawartości autentycznej. Nie uwzględniając tego istotnego zastrzeżenia, Heidegger przypisał metafizyce Arystotelesa zdominowanie komponentu ontologicznego przez teologiczny, chociaż zarzut ten nie jest pozbawiony pewnej słuszności w odniesieniu do metafizyki scholastycznej, utożsamiającej Boga z samym Bytem. Utożsamienie to ma zaś swoje korzenie w nałożeniu maksymalistycznego pojęcia bytu (rodowodu parmenidejsko-platońskiego) na osobowego Boga. Pierwszy ślad tego zlania się tych dwu idei znajdujemy już u kompilatora księgi K w jego teologicznym rozumieniu Arystotelesowskiej formuły to on hē on, natomiast explicite odniesienie tej formuły do Boga znajdujemy u Filona, którego możemy uznać za właściwego fundatora onto-teologii. Autentycznej zaś ‘pierwszej filozofii’ Arystotelesa przypisać należy dwa nierównorzędne komponenty: jeden ogólno-ontologiczny, zaprzątnięty „będącym jako będącym”, i drugi, mu podporządkowany teologiczny, mający za przedmiot „pierwszą istotę”.

Blandzi-58

Słowa kluczowe: byt · Bog · ontoteologia · metafizyka · filozofia pierwsza · Arystoteles · Filon z Aleksandrii · Natorp · Heidegger