O zasadniczej niesprowadzalności systemu Kierkegaarda do systemu Hegla

Antoni Szwed

Artykuł jest próbą pokazania, że pogodzenie filozofii Kierkegaarda z filozofią Hegla nie jest możliwe. Autor artykułu twierdzi, że nie istnieje taka filozoficzna interpretacja, która pozwalałaby zlikwidować istotną różnicę ich filozoficznych rozumień jednostki ludzkiej. Analizy przeprowadzono na przykładzie tak zwanej prawdy subiektywnej podanej przez Kierkegaarda w Nienaukowym zamykającym post scriptum, gdzie zawarta jest pośrednia polemika duńskiego filozofa z Heglem. U tego ostatniego wskazano na długą i skomplikowaną drogę rozwoju, zarówno od strony świadomości (Fenomenologia ducha) jak i od strony logiczno-ontologicznej (Encyklopedia nauk filozoficznych, Nauka logiki), od absolutnej nieokreśloności do absolutnej określoności. Od bytowej nicości do Ducha absolutnego. Od najprostszych określoności do określoności najbardziej złożonych. Temu rozwojowi podlega zarówno podmiot jak i przedmiot. Cały proces rozwoju zachodzi za koniecznym pośrednictwem ludzkiej, jednostkowej świadomości, gdzie konstytuują się główne kategorie Heglowskiej logiko-ontologii. Zrealizowana Idea absolutna (Duch absolutny) daje racjonalny system, który można interpretować jako Heglowski idealny wzorzec poznania  naukowego.

Do istotnych różnic należy odmienność egzystencjalnej dialektyki Kierkegaarda wobec dialektyki Hegla. U Duńczyka między podmiotem a przedmiotem zachodzi jedynie chwilowa jedność, i to w momencie podejmowania przez jednostkę egzystencjalnej decyzji. Każda taka decyzja jest aktem woli, który nie ma nic wspólnego z koniecznym procesem zapośredniczenia. Tu nie dochodzi do samorealizacji Boskiego Absolutu, gdyż dla egzystującego dane są jedynie różne przedstawienia Boga, które w dialektyce Kierkegaarda związane są z chwilowym odniesieniem pozytywnym, stale przezwyciężanym przez odniesienie negatywne. Dlatego też kolejne, obiektywne przybliżenia do pełnej prawdy nie są możliwe. Egzystencja nie jest samym myśleniem, lecz syntezą myślenia i bycia czyli byciem wyrażonym w myśleniu. Kierkegaard pokazuje fałszywość Heglowskiej mediacji już na poziomie religijności A, wzmacniając swój sąd (absolutna niemożność zapośredniczenia Absurdu) na gruncie religijności B czyli egzystencjalnego chrześcijaństwa. Zatem w ludzkiej immanencji niemożliwa jest realizacja Boskiego Absolutu. W szczególności Duńczyk odrzucał możliwość jednoczesnego bycia filozofem spekulatywnym i człowiekiem wierzącym w Boga. W przeciwieństwie do Systemu Hegla „System” Kierkegaarda pozostaje na poziomie meta-przedmiotowym. Duńczyk kreśli jedynie możliwe scenariusze ludzkich, indywidualnych egzystencji, które każda jednostka może, jeśli zechce, na swój sposób przyswoić i wykorzystać. Same jednak niczego ostatecznie nie wyjaśniają, ani nie pretendują do dodania czegoś do statecznej wiedzy o ludzkiej naturze.

Szwed-58

Słowa kluczowe: świadomość · samowiedza · egzystująca jednostka · Bóg · Absolut · To · co Nieskończone · prawda subiektywna · zapośredniczenie · mediacja · dialektyka · egzystencja · paradoks

Antoni Szwed – dr hab., wykładowca na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Zajmuje się myślą Sørena Kierkegaarda. Jest tłumaczem kilku jego dzieł, m.in.: Pojęcia lęku,Wprawek do chrześcijaństwa, Czynów miłości oraz dwóch tomów fragmentów Dziennika. Ostatnio opublikował monografię Rozum wobec chrześcijańskiego Objawienia. Kant, Hegel,Kierkegaard, Kęty 2011.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.