„Rodzaj ludzki błądzić musiał wśród biedy i nędzy” – przyczyny i konsekwencje zaistnienia zła w świetle Porządku fizyczno-moralnego Hugona Kołłątaja

Monika Maludzińska

Według przekonań Hugona Kołłątaja do idealnego świata, stworzonego przez pierwszą czy też najwyższą przyczynę, zwaną przyrodzeniem, zakradło się zło moralne, którego ludzkość nie była świadoma. Dlatego uczony ów pragnął uzmysłowić ludziom, że błądzą w niewiedzy i wskazać im drogę wiodącą ku dobru, którego wyraz stanowi idealnie urządzony świat. Dobro to działanie zgodne z wolą przyrodzenia, czyli natury, a zatem przestrzeganie porządku fizyczno-moralnego, z którego wypływały ludzkie należytości (przyrodzone i niezbywalne uprawnienia człowieka) oraz powinności (konieczne działania człowieka w celu zachowania należytości). Tylko działając zgodnie z nimi, ludzie mogli nie tylko zapewnić sobie dobrobyt i szczęście, lecz także postępować moralnie, a więc stać się ludźmi cnotliwymi i sprawiedliwymi. Z powodu trudności z ustaleniem dokładnego okresu pojawienia się zła w świecie, filozof wskazał, lecz tylko symbolicznie, na czas potopu, o którym mówi Biblia. W rzeczywistości uważał on, że upadek moralny nastąpił w wyniku serii powodzi, trzęsień ziemi i erupcji wulkanów. Po ustaniu kataklizmów, gdy garstka pozostałych na ziemi ludzi zaczęła łączyć się w grupy i tworzyć na nowo struktury życia społecznego, niezgodnie z ustanowionymi przez przyrodzenie prawami, sprowadziła na siebie liczne tragedie i cierpienie. Z powodu niemożności poznania rzeczywistości sprzed potopu, było niezwykle trudno wskazać ludziom dyrektywy właściwego postępowania w życiu, które umożliwiłyby im prawidłowe układanie wzajemnych stosunków. Hugo Kołłątaj, będąc jednak zwolennikiem teorii prawa natury, wierzył, że przyrodzenie będące nakazem prawego rozumu, określa obiektywnie cele człowieka i wskazuje normy moralne, którymi winien się on kierować w życiu. Dlatego wierzył on, że przywrócenie dobra w świecie jest możliwe, lecz wymaga ogromnego wysiłku wszystkich ludzi.

Słowa kluczowe: Kołłątaj · porządek · należytości · powinności · ludzkość · natura

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.