Sprawiedliwość agrarna Thomasa Paine’a i powstanie dyskursu egalitarnego

Andrzej Karalus

Thomas Paine napisał Sprawiedliwość agrarną we Francji w roku 1796 w szczycie posttermidoriańskiego zamętu, krótko po wprowadzeniu Konstytucji Roku III. W swoim ostatnim wielkim pamflecie domaga się opodatkowania wielkich właścicieli ziemskich i wsparcia biednych oraz wywłaszczonych. Artykuł krótko omawia propozycję Paine i analizuje jego strukturę argumentacyjną. Stawiam w nim tezę, że Paine nie do końca świadomie przechodzi od dowodu prawnonaturalnego (sprawiedliwość agrarna jako odszkodowanie za naruszenie niezbywalnego prawa każdego człowieka do części ziemi uprawnej, które wywodzi się z pierwotnej wspólnoty własności ziemi danej nam od Boga) do argumentacji deontologicznej (bezwarunkowa renta gruntowa jako akt sprawiedliwości odszkodowawczej dla ofiar postępu cywilizacyjnego, nie akt dobroczynności), wspartej argumentacją utylitarną (ulżenie nędzy mas, stworzenie bufora ochronnego dla bogatych przez spacyfikowanie nastrojów anarchicznych). W artykule zostanie też krótko nakreślona geneza stanowiska Paine’a (tradycja angielskiego radykalizmu i kwakierskiego egalitaryzmu, liberalizm Locke’a). W części końcowej omówiona zostanie krótko droga recepcji idei Paine’a (zwłaszcza w kontekście bezwarunkowej renty gruntowej oraz wspólnego użytkowania ziemi i jej zasobów).

DOI: 10.37240/AHFiMS.2019.64.18

64-karalus

Słowa kluczowe: Thomas Paine · liberalny egalitaryzm · prawa człowieka · sprawiedliwość agrarna · bezwarunkowa renta gruntowa

Andrzej Karalus – dr, adiunkt w Katedrze Nauk Społecznych i Filozoficznych Politechniki Gdańskiej. Zajmuje się współczesną filozofią polityki, współczesną filozofią anglosaską i niemiecką, filozofią społeczną, teorią zmiany społecznej oraz ekonomią polityczną.   »  

Pismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczkę i Jana Garewicza ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r.

Instytut Filozofii i Socjologii PAN Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei Bibliografia Filozofii Polskiej The Interlocutor Wydawnictwo IFiS PAN Polskie Towarzystwo Filozoficzne
© Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1957-2010.